ΕΡΕΥΝΑ | Ένας Οξύθυμος “Θείος”, ο κορωνοϊός & τα FakeNews στο κινητό σου!

Καθώς ο COVID-19 εξαπλώθηκε μέσα σε ένα έτος μόνο σε ολόκληρο τον κόσμο, με γοργούς ρυθμούς εξαπλώθηκαν και οι θεωρίες συνωμοσίας από άκρη σ’ άκρη.

Ένας παράξενος και ολέθριος – όπως αποδείχτηκε σύντομα – ισχυρισμός, έκανε λόγο για μια σκόπιμη κατασκευή του ιού από ένα εργαστήριο ή ακόμη και ότι μπορεί να χρηματοδοτήθηκε από δισεκατομμυριούχους που προσπαθούν να καταλάβουν τον κόσμο (ή ίσως ακόμη και από εξωγήινους!).

Στα μέσα Μαρτίου, όταν άρχισαν τα lockdowns, μια έρευνα του Ιδρύματος Ερευνών Atlantic, διαπίστωνε ότι σχεδόν το ένα τρίτο των Αμερικανών πίστευαν πως “ο ιός έχει δημιουργηθεί και εξαπλωθεί για κάποιο δόλιο σκοπό.” Οι προσευχές όλου του κόσμου είχαν ήδη αρχίσει να επικεντρώνονται στην επιστήμη της Ιατρικής για να βρεθεί άμεσα ένα εμβόλιο ή κάποια δυνατή φόρμουλα που θα αντιμετώπιζε τα ήδη υπάρχοντα περιστατικά ή θα προλάμβανε κι όσα διαφαίνονταν πως έρχονται. Την ίδια ώρα όμως, κάποιοι άλλοι επιστήμονες – αυτοί του δημοσιογραφικού χώρου – προσευχόμασταν επίσης σε ένα άλλο υπερόπλο, εκείνο της καταπολέμησης των ολοένα αυξανώμενων ψευδών ειδήσεων, καθώς ο ιδιότυπος αυτός ιός, εξαπλώνονταν πιο γρήγορα χάρη και στις μεγάλες ταχύτητες των δικτύων και των social media.

Οι εξασθενημένες δόσεις των FakeNews και ο Οξύθυμος θείος…

Η ιδέα δεν ήταν τόσο απλή όσο ακούγεται. Η έρευνα της Atlantic, έδειξε ότι η έκθεση των ανθρώπων σε “εξασθενημένες δόσεις” παραπληροφόρησης, μπορεί να τους παροτρύνει να να αναγνωρίσουν και πιθανώς να απομονώσουν τα FakeNews, με μέθοδο παρόμοια με εκείνη που ένα εμβόλιο “καθοδηγεί” το ανοσοποιητικό σύστημα του ανθρώπου, πώς να εντοπίσει και να αντιμετωπίσει έναν ιό.

Τι εννοούμε; Αντί λοιπόν να κάνετε μια ένεση για να βάλετε μέσα σας το εμβόλιο – μιας και δεν υπάρχει μια τέτοια μέθοδος για να καταπολεμήσουμε τις ψευδείς ή ανακριβείς ειδήσεις – μπορείτε απλώς να παίξετε ένα παιχνίδι και να λειτουργήσει ως όπλο ενάντια στον θανατηφόρο ιό των FakeNews!

Cranky Uncle (Οξύθυμος θείος), λοιπόν ονομάζεται η εφαρμογή για κινητά που κυκλοφόρησε μέσα στο Δεκέμβριο του 2020 και χρησιμοποιεί τη μέθοδο του εντοπισμού και αναγνώρισης της ψευδούς ή ελλιπούς είδησης, για να διδάξει τους ανθρώπους τα “σκαμπανεβάσματα” της αντι-επιστημονικής προπαγάνδας. Ξέρετε, το είδος των μύθων που πείθουν τους ανθρώπους για την κλιματική αλλαγή πως μπορεί να είναι τελικά ακόμη και… μια κινεζική φάρσα.

Ο Cranky Uncle, ο ήρωας του ομώνυμου παιχνιδιού για ηλεκτρονικές συσκευές (κινητά, tablets, PCs) είναι μια φιγούρα κινουμένων σχεδίων που αντιπροσωπεύει τους “θείους” – ηλικιωμένους κάθε χώρας, που συνωμοτούν! Όπου “θείοι”, είναι κυρίως όσοι μπορεί να μην είναι εξοικειωμένοι ως χρήστες της ηλεκτρονικής πληροφορίας ή ακόμη κι οι κλασσικοί χρήστες που δεν μπαίνουν στη διαδικασία να διασταυρώσουν τις πληροφορίες ή τις πηγές μιας είδησης. Τέτοιες ηλικίες, έχει αποδειχθεί από πολλές έρευνες πως απλώς αρκούνται να διασπείρουν τον ιό της παραπληροφόρησης όπως ακριβώς τους “σερβίρεται” στα κοινωνικά δίκτυα.

ΚΛΕΙΣΤΕ ΤΟ ΕΠΟΜΕΝΟ ΤΑΞΙΔΙ ΣΑΣ ΜΕ ΤΗΝ AEGEAN

Τι κάνει ο Cranky Uncle, λοιπόν; Σας καθοδηγεί να γίνετε αρνητής των επιστημόνων κι εσείς, όπως ο ίδιος.
Σας διδάσκει τα πάντα για τις αγαπημένες συλλογιστικές πλάνες του αλλά και τις ψευδοτεχνικές που χρησιμοποιεί για να απορρίψει επιστημονικά στοιχεία, όπως μη ρεαλιστικές προσδοκίες (“Μέχρι να βρούμε όλους τους ελλείποντες συνδέσμους, δεν μπορούμε να είμαστε σίγουροι για τη θεωρία της εξέλιξης”) και τους ψεύτικους ισχυρισμούς (“Χαλαρώστε” – “Έχω πτυχίο στην επιστήμη των υπολογιστών!”), αναφέρει ένα κινούμενο σχέδιο που παριστάνει έναν γιατρό, καθώς πιάνει το… πριόνι μπροστά στα έντρομα μάτια ενός πολύ ανήσυχου Cranky Uncle).

Ο χρήστης του παιχνιδιού αυτού, καθώς γελάει με όλα τα “ανόητα αστεία”, μαθαίνει συγχρόνως μέσα από αυτόν τον παιγνιώδη τρόπο, πώς να αμφισβητεί ακόμη και τα πιο έωλα επιχειρήματά του, ενώ ο Cranky Uncle γίνεται ολοένα και πιο ασταθής και πιο…μη λογικός! Φαίνεται εξάλλου και στις εκφράσεις του προσώπου του αλλά και των ερωτημάτων που θέτει στον χρήστη. Καθ ‘όλη τη διάρκεια του παιχνιδιού, ως χρήστης, λαμβάνετε ερωτήσεις σχετικά με την ικανότητά σας να εντοπίζετε συλλογικές πλάνες και ψευδή επιχειρήματα, βελτιώνοντας τις δεξιότητές σας στην κριτική σκέψη.

Ο Cranky Uncle, είναι μια φιγούρα που δημιουργήθηκε από τον John Cook, έναν γνωστικό επιστήμονα και ερευνητή της επικοινωνίας πάνω σε θέματα κλιματικής αλλαγής, του Πανεπιστημίου George Mason, σε συνεργασία με το Εργαστήριο δημιουργικής έρευνας και μάρκετινγκ, Autonomy Co-op. Η εφαρμογή είναι πλέον διαθέσιμη για λήψη δωρεάν στο iPhone App Store αλλά και πρόσφατα στο google play. Ο Κουκ, ο οποίος ίδρυσε τον δημοφιλή ιστότοπο Skeptical Science το 2007, και δούλευε ως γελοιογράφος εφημερίδας για μια δεκαετία, βρίσκεται επίσης πίσω από το δημιουργικό των εικόνων του συγκεκριμένου παιχνιδιού. Υπήρξε υποστηρικτής της σημασίας του χιούμορ στις τέχνες και της επιστήμης της επικοινωνίας και ανακάλυψε νέες δημιουργικές μεθόδους προσέγγισης των ανθρώπων σε συναισθηματικό επίπεδο.

«Ήξερα πάντα ότι τα κινούμενα σχέδια είχαν τη δυνατότητα και δυναμική να προσελκύσουν τους ανθρώπους για την κλιματική αλλαγή, έτσι χρησιμοποίησα τις γνώσεις μου και για αυτή την αλλαγή, την δημοσιογραφική, που βιώνουμε το τελευταίο διάστημα», είπε ο Cook.

Ο ιδιότυπος “εμβολιασμός” – “pre-bunking” και η θεωρία του Εμβολιασμού και ο… πόλεμος της Κορέας.

Η εφαρμογή αυτή, είναι μέρος μιας νέας προσπάθειας για έναν ιδιότυπο «εμβολιασμό» των ανθρώπων ώστε να προστατευθούν από τις ψευδείς ή ανακριβείς ειδήσεις, που μερικές φορές ονομάζονται «pre-bunking». Οι ειδικοί επιστήμονες της γνωσιοσυμπεριφοριστικής αλλά και του κλάδου της ψυχολογίας εν γένει, αναφέρουν πως ο καλύτερος τρόπος αντιμετώπισης της παραπληροφόρησης είναι να προετοιμάσεις τους ανθρώπους να αναγνωρίσουν σε πραγματικό χρόνο την παραπληροφόρηση, σε αντίθεση με το να τους αποκρύψεις την παραπληροφόρηση ή να τους τη γνωστοποιήσεις αφού αυτή έχει ήδη διαδοθεί.

Ενδιαφέρον ιδιαίτερο για την ανάπτυξη του εν λόγω παιχνιδιού, στάθηκε το υλικό που αποκτήθηκε μέσα από την ονομαζόμενη “θεωρία του εμβολιασμού”. Αυτή η θεωρία είναι μια κοινωνική ψυχολογική / επικοινωνιακή θεωρία που εξηγεί πώς μια στάση ή πεποίθηση μπορεί να προστατευτεί από την πειθώ ή την επιρροή με τον ίδιο τρόπο που ένα σώμα μπορεί να προστατευτεί από ασθένειες – για παράδειγμα, μέσω της προ-έκθεσης σε εξασθενημένες εκδόσεις ενός ισχυρότερου ιού.

Η “θεωρία του εμβολιασμού” αναπτύχθηκε από τον William J. McGuire, έναν κοινωνικό ψυχολόγο που ενδιαφέρθηκε για την ιδέα αυτή μετά τον πόλεμο της Κορέας. Στον πόλεμο εκείνο, ορισμένοι αιχμάλωτοι πολέμου των ΗΠΑ, επέλεξαν να μείνουν με τους απαγωγείς τους, αντί να επιστρέψουν στην πατρίδα τους.
Στο αποκορύφωμα του Ψυχρού Πολέμου, πολλοί εκπρόσωποι τόσο από την κυβέρνηση όσο όμως και από τον ακαδημαϊκό κόσμο, ενδιαφέρθηκαν για το πώς οι άνθρωποι θα μπορούσαν να κατηχηθούν τόσο γρήγορα (να νιώθουν δηλαδή σχετικά άνετα στο να συνυπάρχουν τα θύματα με τους θύτες τους) – και πώς θα μπορούσε να αποτραπεί ή και να προληφθεί η πλύση εγκεφάλου που μπορεί να δημιουργούσε έχθρες μεταξύ των απαγωγέων και των αιχμαλώτων.

ΚΛΕΙΣΤΕ ΤΟ ΕΠΟΜΕΝΟ ΤΑΞΙΔΙ ΣΑΣ ΜΕ ΤΗΝ AEGEAN

Ο Sander van der Linden, καθηγητής κοινωνικής ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο του Cambridge στο Ηνωμένο Βασίλειο, δήλωσε ότι η έρευνα του McGuire “έδειξε ότι οι άνθρωποι πείθονται εύκολα όταν δεν έχουν εξασκήσει την ψυχική τους άμυνα κατά μιας επίθεσης και μπορούν να ενισχύσουν την άμυνα αυτή προκαλώντας συναισθήματα που μπορούν να πηγάζουν ακόμη κι από εξασθενημένες ποσότητες παραπληροφόρησης, επικαλούμενοι τον θυμό ή την οργή για την πραγματική κατάσταση.”

Αλλά με την πάροδο του χρόνου, οι άνθρωποι ξέχασαν τη θεωρία του McGuire. «Είναι πιο χρήσιμο τελικά να χαλιναγωγείς τις μάζες, όταν υπάρχει χάος στην κοινωνία», είπε ο Van der Linden. Επανάφερε στο φως, το έργο του McGuire πριν από περίπου 10 χρόνια και συνειδητοποίησε ότι ήταν πιο σχετική αυτή η μέθοδος από ποτέ στην εποχή του Διαδικτύου. Στη συνέχεια βοήθησε στην ανάπτυξη τριών σύντομων παιχνιδιών περιπέτειας με βάση τη θεωρία του “εμβολιασμού”.

Οι εφαρμογές για κινητά κι η καταπολέμηση FakeNews με ένα κουμπί κι η Άγρια Δύση του Internet

Στο παιχνίδι με τίτλο “Bad News”, ένα διαδικτυακό παιχνίδι που έκανε την εμφάνισή του το 2018, ο χρήστης υποδύεται έναν ψεύτικο μεγιστάνα ειδήσεων, χρησιμοποιώντας ψεύτικους ειδικούς επιστήμονες, που επιτίθεται την επιστήμη του κλίματος και προκαλεί φόβο μεταξύ των οπαδών του. Μέχρι στιγμής, το παιχνίδι έχει παιχτεί σύμφωνα με τα στατιστικά, εκατομμύριο φορές. Έστω και μια φορά να παίξει κάποιος αυτό το παιχνίδι, σύμφωνα με μια πρόσφατη μελέτη, μπορεί να μειώσει την επιρροή των χρηστών σε ψευδείς ειδήσεις ακόμη και για τρεις μήνες! Η ιδέα είναι ότι μαθαίνοντας πώς δημιουργείται και πως ασκείται η παραπληροφόρηση αλλά και τους λόγους για τους οποίους εξαπλώνεται και διαδίδεται, ο χρήστης μπορεί να εντοπίζει πολύ πιο εύκολα και πιο γρήγορα τα FakeNews, στην Άγρια Δύση του Διαδικτύου.

«Ο καλύτερος τρόπος για να μάθουν οι άνθρωποι είναι μέσω της εμπειρίας», είπε ο Van der Linden. «Νομίζω ότι όλοι το γνωρίζουν διαισθητικά. Γι ‘αυτό είναι τόσο δύσκολο να καταλάβεις πως λειτουργεί μια είδηση, από το να την φτιάξεις τελικά μόνος σου».

Στο Go Viral!, μια συνεργασία μεταξύ της ομάδας του Cambridge και της Κυβέρνησης του Ηνωμένου Βασιλείου, ο παίκτης συμμετέχει σε μια Online ομάδα (Online Group) με τον τίτλο “Not Co-fraid” (Μην φοβάσαι τον Covid) και καλείται να διαδώσει μέσα από αντηχείς φήμες (eco chambers) – (δωμάτια ηχούς) φήμες που επικαλούνται το συναίσθημα του φόβου που δεν πρέπει να υπάρχει ενάντια στον κορωνοϊό και την πανδημία. Έτσι ο χρήστης έμμεσα και χωρίς να το καταλάβει, χειραγωγείται να μην πιστεύει στην ύπαρξη του ίδιου του ιού. Δεν γνωρίζει τους λόγους αλλά έχει βομβαρδιστεί ψυχολογικά να το κάνει.

Τα δωμάτια ηχούς είναι διαδικτυακά δωμάτια που επαναλαμβάνονται οι ίδιες θεωρίες χωρίς αντίρρηση και αντίλογο, άρα καθιερώνεται μια και μοναδική αλήθεια.

Το τελευταίο παιχνίδι του Van der Linden, το “Harmony Square” – που αναπτύχθηκε με την υποστήριξη του Υπουργείου Εσωτερικής Ασφάλειας των ΗΠΑ, μεταξύ άλλων οργανισμών – αφορά την πολιτική παραπληροφόρηση κατά την περίοδο των εκλογών. Ο χρήστης, προσλαμβάνεται ως “Αρχηγός παραπληροφόρησης” για να “διασπείρει τη διχόνοια και το χάος” στη φανταστική πόλη της Harmony Square.

H σημασία της προ-κατάρριψης, η επιβράβευση της καταπολέμησης και ο Cranky Uncle

Οι εταιρείες κοινωνικών μέσων ενημέρωσης αναγνωρίζουν επίσης την υπόσχεση της “προ-κατάρριψης”. Η ομάδα του Van der Linden εργάζεται επί του παρόντος με το WhatsApp σε ένα τέταρτο παιχνίδι εμβολιασμού. «Εάν εφαρμόσουν την τακτική αυτή οι εταιρείες κοινωνικών μέσων, εάν την εφαρμόσει κι η κυβέρνηση, έχεις τότε αντίκτυπο σε περισσότερους ανθρώπους και μπορείς να έχεις περισσότερη δημόσια επίδραση και να συγκεντρώσεις πολύ περισσότερα δεδομένα», ανέφερε μεταξύ άλλων. «Φτάνουμε στα πραγματικά στάδια της παλιάς θεωρητικής ιδέας».

Το Twitter ξεκίνησε το «prebunking» για πρώτη φορά φέτος για να “ξεφουσκώσει” προληπτικά την παραφιλολογία σχετικά με τις εκλογές του Νοεμβρίου πριν ακόμη ξεκινήσει η ψηφοφορία. «Οι ειδικοί εκλογολόγοι επιβεβαιώνουν ότι η ψηφοφορία μέσω ταχυδρομείου είναι ασφαλής, ακόμη και αν αυξηθούν χαρακτηριστικά οι ψηφοφόροι μέσω ταχυδρομείου και μπορεί να υπάρξουν υποψίες πως θα καταρρεύσει το σύστημα», είπε ένας εκ των ειδικών. «Ακόμα κι αν έχει καταρρεύσει η παραφιλολογία αυτή, μπορεί να ακούσετε ανεπιβεβαίωτους ισχυρισμούς ότι η ψηφοφορία τελικά μέσω ταχυδρομείου – η γνωστή επονομαζόμενη “επιστολική ψήφος” οδηγεί σε εκλογικό φιάσκο ή και εξαπάτηση για τις προεδρικές εκλογές του 2020 στις ΗΠΑ».

Ο Cook λέει ότι διαδραστικά εργαλεία όπως ο Cranky Uncle έχουν ήδη συμπεριlηφθεί στα εκπαιδευτικά εργαλεία. Μέχρι στιγμής μάλιστα, έχουν δοκιμάσει το παιχνίδι σε αίθουσες γυμνασίου και κολεγίου σε όλη τη χώρα, όπως στη Δυτική Βιρτζίνια, τη Μασαχουσέτη, το Τέξας, τη Γιούτα, την πολιτεία της Ουάσιγκτον.

Συμπέρασμα… Το “ηλεκτρονικό” εμβόλιο χρειάζεται πάντα “αναμνηστικές” δόσεις.

Εάν υπάρχει ένα μειονέκτημα, είναι ότι οι ψυχικές άμυνες απέναντι στα #FakeNews που αναπτύσσει ο χρήστης παίζοντας αυτά τα παιχνίδια, δυστυχώς δεν θα διαρκέσουν για πάντα. «Στην ψυχολογία, πολλά αποτελέσματα είναι προσωρινά», αναφέρει χαρακτηριστικά ο Van der Linden. Έτσι, εάν οι άνθρωποι δεν εξασκούν τις δεξιότητες που έμαθαν, η ικανότητά τους να αναγνωρίζουν ψεύτικες ειδήσεις μπορεί να εξασθενήσει με την πάροδο του χρόνου. Αντιλαμβανόμαστε λοιπόν πως όπως πολλά εμβόλια, έτσι και το “εμβόλιο” αυτό, δεν μπορεί να λειτουργήσει ως άμυνα κατά της παραπληροφόρησης, αν δεν υπάρχουν “αναμνηστικές” δόσεις…

Η Έρευνα του #eftalivegr διενεργήθηκε βάσει πληροφοριών 

Grist.org – Climate Change and Cranky Uncle

Gurdian.com – Cranky Uncle takes on the climate crisis and FakeNews

Reuters.com – ‘Cranky Uncle’ game offers vaccination against climate disinformation

Intelligentliving.co- Climate crisis denials 

Thomson Reuters Foundation – Sorting fake news from facts is a challenge with climate change