Τι είναι τελικά η μουσική και πόσο βάλσαμο μπορεί να γίνει για την ψυχή; Με αφορμή την Ευρωπαϊκή Ημέρα #Μουσικοθεραπείας, το #eftalivegr συνάντησε και μίλησε με την μεταπτυχιακή φοιτήτρια Μουσικοθεραπείας, Ειρήνη Κωφίδου, για να αναλύσουμε την ευεργετική συνεισφορά της μουσικής τόσο για τη ψυχή όσο και για το σώμα. Οι μελωδίες που διαπερνούν τα κύτταρα, μπορούν να αποτελέσουν βάσει πολυετών ερευνών, σημαντική παράλληλη στήριξη σε ασθενείς με δύσκολες συνθήκες ακόμη και χρόνια νοσήματα. Κι αυτό είναι σύμφωνα με την ίδια και τη σημαντική της επιστήμη, μόνο η αρχή. Το ταξίδι στον κόσμο της μουσικοθεραπείας, μόλις ξεκινά. Βάλτε τη μουσική να παίζει κι απολαύστε μια ξεχωριστή επιστημονική και κοινωνική συζήτηση που είχαμε την τιμή να μας παραχωρήσει.
Σε ένα ταξίδι στην Βιέννη, στην Παιδογκολογική κλινική του ιστορικού Γενικού Νοσοκομείου Βιέννης, βρέθηκα εκπροσωπώντας τα Ηνωμένα Έθνη σε μια διάσκεψη Πρεσβευτών μηνυμάτων για τις βέλτιστες πρακτικές της Ευρώπης σε θέματα υγείας και εκπαίδευσης. Από έναν θάλαμο ακούγονταν Χριστουγεννιάτικες μουσικές αναμειγμένες γλυκά με παιδικές φωνές που άλλες τραγουδούσαν κι άλλες πάλι μιμούνταν τα όργανα που έπαιζε μια ορχήστρα. Στην ίδια αίθουσα υπήρχαν κι οι γονείς των μικρών αγωνιστών που κάθονταν μαζί με τα μικρά τους αγγελούδια. Η μουσική διαπερνούσε τα κορμάκια τους, μαζί με τις βελόνες και τους καθετήρες αλλά οι μελωδίες πλέον είχαν ηρεμήσει εκείνα τα κουρασμένα πρόσωπα των γονιών και τα φοβισμένα πρόσωπα των παιδιών. Αυτές οι εικόνες ξύπνησαν πάλι όταν σε ένα καφέ της Θεσσαλονίκης συναντήθηκα με μια υπέροχη φίλη που μου είχε μιλήσει για την μουσικοθεραπεία στην επίδρασή της σε ασθενείς με καρκίνο.
Η Ειρήνη Κωφίδου, είναι μεταπτυχιακή φοιτήτρια Μουσικοθεραπείας και ο βαθύς της ζήλος για να μας γνωρίσει τις θεραπευτικές ιδιότητες της μουσικής στο θεραπευτικό έργο των ασθενών με καρκίνο, έρχεται σε μια σημαντική συγκυρία με την Ευρωπαϊκή Ημέρα Μουσικοθεραπείας που γιορτάζεται και τιμάται κάθε χρόνο 15 Νοεμβρίου.
#eftalivegr: Ειρήνη τι συμβαίνει με την μουσικοθεραπεία στη χώρα μας και πόσο έχει δοκιμαστεί και ενταχθεί στις παράλληλες μορφές στήριξης του θεραπευτικού έργου για τους ασθενείς;
Ειρήνη: Θα ήθελα να σε ευχαριστήσω θερμά που μου δίνετε με το #eftalivegr αυτή την ευκαιρία να συστήσουμε στους αναγνώστες/τριες όχι μόνο τα οφέλη της Μουσικοθεραπείας στην προσωπική μας διάθεση και την βιωματική μας πορείας, αλλά και στην Ογκολογία, που μπορεί πλέον η μουσική να δώσει την ευκαιρία σε κάθε ασθενή να την γνωρίσει και βιωματικά. Η αλήθεια είναι ότι στην Ελλάδα οι μουσικοθεραπευτές είμαστε κυριολεκτικά μετρημένοι στα δάχτυλα. Προσπαθούμε να βοηθάμε ο ένας τον άλλον και να αλληλοστηριζόμαστε στον αγώνα μας να αναγνωριστεί αυτό το επάγγελμα στην Ελλάδα. Είναι μια ευκαιρία να γνωρίσει ο κόσμος που μας διαβάζει, τον αγώνα που δίνουμε ως φοιτητ(ρι)ές για να γίνουμε αποδεκτοί στα νοσοκομεία της Ελλάδας αλλά και σε ιδιωτικά κέντρα με ογκολογικούς ασθενείς και όλη αυτή η προσπάθεια σαφώς γίνεται αμισθί. Δεν υπάρχει κάποιο συμφέρον απλώς και μόνο, το κοινό καλό. Να γνωρίσουν οι άνθρωποι μέσα από τη μουσικοθεραπεία έναν άλλον δρόμο, «τον τρίτο δρόμο» όπως ονομάζει η Ντόρα Ψαλτοπούλου (2015), να συνδεθούν με τον εσωτερικό τους εαυτό και να βρουν τη δημιουργική πλευρά του εαυτού τους.
#eftalivegr: Είναι πράγματι ενδιαφέρον για τα στενά μας εθνικά πλαίσια όπως τονίζεις και σίγουρα έχουμε ανάγκη κι από νέες μορφές και μεθόδους θεραπείας πέρα από την φαρμακοληψία. Αλήθεια πως ξεκίνησες εσύ να ασχολείσαι με τον χώρο ειδικά του καρκίνου;
Ειρήνη: Πράγματι είναι σημαντικό να φέρουμε τη ρήξη στις αποκλειστικά φαρμακευτικές μεθόδους θεραπείας των ασθενών και να προσθέσουμε μια παράλληλη στήριξη που θα προσφέρει ένα φάρμακο και για την ψυχή. Εγώ προσωπικά τον περασμένο Μάιο ξεκίνησα την προσπάθειά μου να μιλήσω με γιατρούς που ειδικεύονται στην ογκολογία και κυρίως στον καρκίνο του μαστού για να πραγματοποιήσω την πρακτική μου άσκηση στη μουσικοθεραπεία. Τους εξήγησα τα οφέλη της μουσικοθεραπείας στο άγχος, στην σεξουαλικότητα και στη κατάθλιψη στις γυναίκες με καρκίνο του μαστού. Δεν έλαβα ανταπόκριση! Δοκίμασα να μιλήσω από κοντά σε νοσοκομεία αλλά η απάντηση ήταν απορριπτική και ειρωνική. Θα ήθελα λοιπόν να υπογραμμίσω το τι είναι μουσικοθεραπεία καθώς και να τονίσω τα οφέλη που έχει στην ογκολογία και ειδικότερα στις γυναίκες με καρκίνο του μαστού. Οι βάσεις είναι η επιστήμη κι όχι κάποια προσωπική μου τοποθέτηση πάνω στην αγάπη μου για το αντικείμενο των σπουδών μου. Υπάρχουν επιστημονικές ενδείξεις και αποδείξεις μαζί που στοιχειοθετούν αν θες τα οφέλη της μουσικής στους τομείς αυτούς που θα παραθέσω παρακάτω.
Η μουσικοθεραπεία αναφέρεται στην κλινική και τεκμηριωμένη χρήση μουσικών παρεμβάσεων για την επίτευξη ψυχικής χαλάρωσης (de Niet et al., 2009). Σύμφωνα με τον Chlan (2009), η μουσική μπορεί να βελτιώσει τις αρνητικές ψυχολογικές καταστάσεις, καταλαμβάνοντας κανάλια προσοχής στον εγκέφαλο με ουσιαστικά, διασπαστικά και καταπραϋντικά ακουστικά ερεθίσματα. Μάλιστα, οι Gramaglia et al. (2019) και Rosetti et al. (2017) στην έρευνά τους παρατήρησαν ισχυρή και σημαντική μείωση του στρες, της κατάθλιψης και του άγχους μέσω της μουσικής παρέμβασης κατά τη διάρκεια της ακτινοθεραπεία. Ακόμη, η μουσικοθεραπεία φαίνεται να βοηθά τους μετεγχειρητικούς ασθενείς καθώς ισορροπεί τα ζωτικά σημεία (καρδιακές σφίξεις, αρτηριακή πίεση ,αναπνοές), βελτιώνει την εικόνα του ασθενή σε σωματικό και ψυχικό επίπεδο και ελαττώνει τις μέρες νοσηλείας. Επίσης, κατά τους Bradit και συν (2016), όπως αναφέρεται στην Duhovska, 2020, η μουσικοθεραπεία έχει θετικά αποτελέσματα στη θεραπείας από τον πόνο, το προοδευτικό άγχος, την απόσπαση προσοχής και την χαλάρωση.
#eftalivegr: Αντιλαμβάνομαι οπότε πως η επιστήμη έχει προχωρήσει και εμβαθύνει αρκετά στην έρευνα στο πεδίο και πως υπάρχουν όντως επιστημονικές καταγραφές από την πειραματική της εφαρμογή όπως ανέφερες με οφέλη σε ζωτικά σημεία των ασθενών τόσο πριν όσο και μετά από μεγάλα σωματικά σοκ, προ-εγχειρητικά και μετεγχειρητικά. Πως είναι η κατάσταση με την εφαρμογή της μουσικοθεραπείας στο εξωτερικό; Θα μπορούσαμε στη χώρα μας να εντάξουμε μια τέτοια βέλτιστη πρακτική;
Ειρήνη: Πράγματι, όλα αυτά τα ερευνητικά στοιχεία τα γνωρίζουμε γιατί στο εξωτερικό όχι μόνο είναι αναγνωρισμένο το επάγγελμα του μουσικοθεραπευτή αλλά πραγματοποιούνται συνεδρίες ατομικές και ομαδικές μουσικοθεραπείας στα νοσοκομεία ιδιαίτερα πριν και μετά τη διάγνωση του καρκίνου. Πραγματοποιούνται επίσης και κατά τη διάρκεια της ακτινοθεραπείας και της χημειοθεραπείας για να συμβάλλουν στην μείωση του στρες αλλά και του πόνου των γυναικών με καρκίνο του μαστού. Μάλιστα διαπιστώθηκε ότι η μουσικοθεραπεία βοηθάει στη μείωση των φαρμάκων στους ογκολογικούς ασθενείς κατά τη διάρκεια των θεραπειών τους.
Ακούμε πολύ συχνά ή αναφέρουμε και ο ίδιοι: «ας ακούσω λίγη μουσική να χαλαρώσω», «αυτό το τραγούδι με κινητοποιεί», «αχ αυτό το τραγούδι μιλάει για μένα».
Όλοι έχουμε νιώσει να ανατριχιάζουμε με το άκουσμα ενός τραγουδιού γιατί αγγίζει βαθύτερες πτυχές της ψυχής και του μυαλού μας. Έχουμε συνδέσει τραγούδια και μουσική με πρόσωπα, αναμνήσεις, καταστάσεις… Πολλοί λέμε «music is my life» είναι παρηγοριά…
Φανταστείτε λοιπόν τη μουσική ως μέσο χρησιμοποιώντας επιστημονικά τεκμηριωμένες τεχνικές για θεραπεία της ψυχικής υγείας και του πνεύματος. Η μουσικοθεραπεία βοηθάει τον άνθρωπο να ισορροπήσει την ψυχή, την καρδιά και τον νου του και να βρει το εσωτερικό του παιδί. Ένας άνθρωπος που το καταφέρνει αυτό είναι ευτυχισμένος. Οπότε θα τολμούσα να πω ότι η μουσικοθεραπεία είναι “ο δρόμος για την ευτυχία αλλά και ένα νέο ζευγάρι μάτια της ψυχής”. Στην Ελλάδα δυστυχώς η μουσικοθεραπεία εφαρμόζεται μόνο σε ιδιωτικά θεραπευτικά κέντρα κι όχι σε δημόσιες δομές, δεν έχει δοκιμαστεί ακόμη μέσα από ένα πλαίσιο άμεσης εφαρμογής και παράλληλης στήριξης κι αυτό παλεύουμε να φέρουμε, την αλλαγή στο αφήγημα μέσα από διαρκείς αγώνες μας και παρουσία μας στο σύστημα υγείας με επικοινωνία με το ιατρικό προσωπικό χωρίς δυστυχώς αντίκρισμα.
#eftalivegr: Αντιλαμβάνομαι πως η αγάπη σου, ο ζήλος σου για τη μουσικοθεραπεία σε τονώνει και σε ενδυναμώνει και πως δεν θα τα παρατήσετε έτσι εύκολα απέναντι σε όσους σας “κατεβάζουν” τον διακόπτη στη μουσική σας. Εσύ προσωπικά που έχεις εφαρμόσει την τεχνική σου και τι αποτελέσματα είδες στο θεραπευτικό έργο των ασθενών σου;
Ειρήνη: Θυμάμαι όταν πριν ένα χρόνο είχα ξεκινήσει την πρακτική μου σε ένα παιδί με αυτισμό χωρίς λόγο έφτασα να πλέω σε πελάγη ευτυχίας όταν κατάφερε το παιδί όχι μόνο να εκφράζεται αλλά και να συνθέτει δικές του μελωδίες χωρίς να γνωρίζει μουσική. Γιατί η μουσικοθεραπεία δεν απαιτεί κάποιος να ξέρει μουσική. Της αρκεί να έρχεται κάποιος, ο απόλυτος εαυτός του στην συνεδρία. Να μην ντρέπεται γι αυτό που είναι. Στη μουσικοθεραπεία δεν υπάρχουν στερεότυπα, το φαίνεσθαι και διακρίσεις. Ο άνθρωπος έρχεται για να ανακαλύψει το είναι του και να συνδεθεί με την ύπαρξή του. Από όλον αυτόν τον αγώνα και τις πόρτες που μου έκλειναν για την πρακτική μου της μουσικοθεραπείας σε γυναίκες με καρκίνο του μαστού συνειδητοποίησα ότι ο άνθρωπος είναι επιθετικός και φέρεται καχύποπτα προς κάτι καινοτόμο γιατί στην πραγματικότητα έχει άγνοια και φοβάται.
#eftalivegr: Eίμαστε στο πλευρό σας και θέλουμε να αλλάξουμε το “αφήγημα” όπως λες. Οι εποχές μας είναι όντως γκρίζες και έχουμε ανάγκη από τα χρώματα της αλλαγής. Τι θα έλεγες πως προσφέρει λοιπόν η μουσικοθεραπεία στο ταξίδι αυτό το βαθύτερο με την ψυχή μας, που όντως έχουμε παραγκωνίσει;
Ειρήνη: Δεν είναι μόνο γκρίζα η εποχή μας. Θα έλεγα πως ζούμε σε μία εποχή που γύρω μας, μας κυριεύει το μίσος, η απόγνωση, το στρες και η κατάθλιψη. Δυσκολευόμαστε να είμαστε ο εαυτός μας γιατί φοβόμαστε ότι δε θα μας δεχτούν γι’ αυτό που είμαστε. Ζούμε σε μία εποχή με προσωπεία. Αλλά για πόσο αντέχουμε να ζούμε έτσι; Εδώ έρχεται η μουσικοθεραπεία ως μία γέφυρα ως μία παράκαμψη που ο καθένας μπορεί να περάσει να δοκιμάσει για να συνδεθεί με τον πραγματικό του εαυτό και να γνωρίσει την ευτυχία και την ηρεμία του τι σημαίνει να «είμαι ο εαυτός μου», να μη φοβάμαι ότι θα κριθώ, να μη φοβάμαι να μην είμαι τέλειος. Γιατί να μην ξεχνάμε ότι η εποχή αυτή της εικόνας μας δημιουργεί ασυνείδητα ως πρώτιστο στόχο της ζωής μας την «τελειότητα». Η τέλεια γυναίκα, η τέλεια μητέρα, η τέλεια σύζυγος… Αλλά που είναι η αγάπη για το εσωτερικό μας παιδί; Που είναι η φροντίδα την ψυχή μας; Όλα αυτά θα τα βρούμε μέσα από τη μουσικοθεραπεία!
Κωφίδου Ειρήνη
Ειδική Παιδαγωγός- Μεταπτυχιακή Φοιτήτρια Μουσικοθεραπείας
Με αφορμή σήμερα την Ευρωπαϊκή Ημέρα Μουσικοθεραπείας εύχομαι αυτή η συνέντευξή μας να αποτελέσει την κινητήριο σπίθα στο νου και στην ψυχή των ανθρώπων στην Ελλάδα ώστε να κάνουν το πρώτο βήμα και να δοκιμάσουν συνεδρίες Μουσικοθεραπείας. Να δώσουν μια ευκαιρία στον εαυτό τους να γνωρίσουν κάτι καινούργιο. Θα ήθελα λοιπόν να κλείσουμε με αυτό το μουσικό βίντεο. Γιατί εδώ θα μου επιτρέψετε να λέω αντί “μία εικόνα χίλιες λέξεις”, “ένας ήχος χίλια συναισθήματα”. Το κομμάτι αυτό είναι του Tony Anderson ονομάζεται “bloom”. O λόγος που επέλεξα αυτό το μουσικό κομμάτι είναι γιατί η μουσική του σε αυτό το κομμάτι δημιουργεί στην ψυχή μία κινητήριο δύναμη για δράση και δύναμη. Ο τίτλος του «άνθος» είναι συμβολικός καθώς ευελπιστώ μέσα από αυτό το κείμενο να ανθίσει η επιθυμία οι άνθρωποι να γνωρίσουν βιωματικά τη Μουσικοθεραπεία και να συμμετέχουν στον αγώνα μας να ενταχθεί αυτός ο κλάδος και στις νοσοκομειακές μονάδες.
