Το κίνημα #MeToo στον παγκόσμιο χάρτη και στην Ελλάδα. Η έμφυλη βία βρίσκεται στο επίκεντρο όλου αυτού του ζητήματος.
Και κάπου εδώ, ξεπροβάλλει κάτι διαφορετικό. Η ελπίδα μέσω της Τέχνης. Τι κι αν οι άνθρωποι βρωμίζουν με τις προθέσεις και τις πράξεις τους ακόμα και τους δικούς της ιερούς χώρους; Μέσω της Τέχνης ξαναγεννιέται η ελπίδα για ένα καλύτερο τώρα και ένα βέλτιστο αύριο. Η τέχνη του κόμικ και η έμφυλη βία μέσα από τα μάτια του Αντώνη Κίτσιου.
Θεόφιλος Αμοιράδης: Μίλησέ μου για τα κόμικς που ανέβασες στο προφίλ σου στο Facebook, μέσω των οποίων θίγεις ζητήματα έμφυλης βίας. Ποια ήταν η αφορμή για τη δημιουργία τους;
Αντώνης Κίτσιος: Θα ήθελα να ξεκινήσω με έναν… αφορισμό. Δεν είμαι παρά προϊόν των καιρών μου και ως προϊόν, δεν μπορώ παρά να μιλώ για το τώρα ή το χθες με τις λέξεις και τα υλικά που μου δίνει το σήμερα. Σήμερα βιώνουμε ένα δεύτερο Διαφωτισμό που έρχεται να καταδείξει έναν σκοταδισμό που δεν απωλέσαμε, παρά τους όποιους αιώνες τεχνολογικής ή πνευματικής ανάκαμψης μεσολάβησαν. Μιλώ φυσικά για το φύλο και τις παραμορφώσεις που αυτό μπορεί να πάρει, όταν επί αιώνες γίνεται εργαλείο προώθησης μιας συστηματοποιημένης και ετεροκανονικής θέασης των πραγμάτων γύρω μας αλλά και μέσα μας.
Μία αφελής απάντηση λοιπόν, θα ήταν να πω ότι μονάχα οι πρόσφατες εξομολογήσεις γυναικών και ανδρών με ώθησαν να παράγω τα παρακάτω κόμικ. Όπως φροντίζει να μου δείχνει η τέχνη και η δημιουργία, το να πιστεύεις αυτό που βλέπεις, είναι σαν να μην πιστεύεις πραγματικά τίποτα. Και αυτό γιατί αν το κόμικ μιλά πράγματι για την έμφυλη βία, για μία αντικειμενικά υπαρκτή πράξη, τότε αποκρύπτει εντέχνως από πίσω του προσωπικές και μη ιστορίες υποκειμένων, άμεσα ή έμμεσα σχετιζόμενες με το γεγονός της βίας. Έτσι, δεν υπήρξε απλώς αφορμή αλλά επιτακτική ανάγκη να εκφράσω κομμάτια από τις ζωές ανθρώπων που είτε είναι το θύμα, είτε ο θύτης σε αυτό το έμφυλο παίγνιο.
Μεταξύ, λοιπόν, ψυχρών τόνων, αυστηρών γραμμών και διαδοχής φωτός από σκιά (αλλά και το αντίστροφο) εναλλάσσονται μονολεκτικές και σύντομες ελλειπτικές εκφράσεις με έντονο ύφος. Θεωρώ πως, οι αντιθέσεις μεταξύ των διακεκομμένων φράσεων, η ωμότητα των εικόνων και οι μεταβάσεις στην προοπτική από τα κοντινά στα πιο γενικά πλάνα, συνθέτουν ένα πολυτροπικό κείμενο, το οποίο τόσο διάβαζοντάς το, όσο και παρατηρώντας το, καταδεικνύει μεν παραβατικές και καταδικαστέες συμπεριφορές σε δημόσια και -κυρίως- ιδιωτική θέα, θέλει δε να ενδυναμώσει με ένα ηχηρό φινάλε όσους ανθρώπους πιστεύουν πως ο κύκλος της βίας δεν σπάει.
Θ.Α.: Πραγματεύεσαι κάτι συγκεκριμένο σε ό,τι αφορά το σενάριο του κάθε κόμικ; Τι σε ώθησε στο να δημιουργήσεις σκίτσο και όχι κάτι άλλο αναφορικά με την έμφυλη βία, για παράδειγμα ένα status στο Facebook;
Α.Κ.: Όπως πολύ σωστά παρατηρείς, το σενάριο του κόμικ δεν είναι ενιαίο και δεν ακολουθεί μία συγκεκριμένη σειρά. Πράγματι, το κάθε κομμάτι κόμικ αποτελεί μία σπουδή σε ένα διαφορετικό ζήτημα που απασχολεί την κοινωνία μας, με έμφαση κυρίως σε θέματα φύλου. Ειδικότερα, έχω δημιουργήσει μία μικρή σειρά κόμικ που αφορούν ορολογίες φεμινιστικής και ΛΟΑΤΚΙΑ+ θεματολογίας (mansplaining, manterrupting και άλλες) ενώ πριν από κάποιες ημέρες και με αφορμή το Πανεκπαιδευτικό Συλλαλητήριο (11/03/2021), στο οποίο συμμετείχαν εκπαιδευτικοί, γονείς και φοιτητές/φοιτήτριες, δημιούργησα ένα τρισέλιδο κόμικ που σκοπός του ήταν και είναι να προβληματίσει τον κόσμο σχετικά με το επερχόμενο νομοσχέδιο για την Ανώτατη Εκπαίδευση.
Η αλήθεια είναι πως, η τριβή μου με τον χώρο του κόμικ σε επίπεδο δημιουργίας αποτελεί μία ενασχόληση που γεννήθηκε την περίοδο της καραντίνας. Αν και καταφεύγω συχνά στον λόγο, τόσο τον λογοτεχνικό, όσο και τον δοκιμιακό, για να εκφράσω τις θέσεις μου για πράγματα που με απασχολούν, αναλογιζόμενος το γιατί επέλεξα το κόμικ, όπως αναλογίζομαι κατόπιν κάθε δημιουργίας μου, συνειδητοποίησα πως η επιλογή δεν ήταν διόλου ασυνείδητη. Ειδικότερα, πριν από λίγες εβδομάδες ολοκλήρωσα τον κύκλο διαλέξεων στο μάθημα της Λογοτεχνικής Μετάφρασης στο Πανεπιστήμιο μου (Τμήμα Αγγλικής Γλώσσας και Φιλολογίας, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης), όπου προσεγγίσαμε τα κόμικ -μορφολογικά, υφολογικά, μεταφρασεολογικά- ως πρωτογενή πηγή πρό(σ)κλησης των μεταφραστών/μεταφραστριών. Έπειτα, μετά την προβολή της ταινίας Professor Marston and the Wonder Women, που πραγματεύεται μία πολυσυντροφική σχέση υπό το πρίσμα των κόμικ, καλλιεργήθηκε ασυνείδητα μέσα μου η περιέργεια για τη δυναμική των κόμικ.
Θεωρώ πως αυτή τη φορά επέλεξα να απεικονίσω και όχι να γράψω για την έμφυλη βία, καθώς η επιρροή της εικόνας, ειδικότερα σε μεγάλα επικοινωνιακά κανάλια όπως το Facebook, όπου η μία είδηση ανταγωνίζεται αντί να ενισχύει την άλλη, είναι αποτελεσματικότερη. Επιπρόσθετα, η παραστατικότητα και η δραματικότητα που επιτυγχάνει το κόμικ είναι αναμφίβολη. Ο λόγος αποκτά ξαφνικά εικόνα, η βία γίνεται ορατή. Ας μη γράφουμε μονάχα για την έμφυλη βία, ας τη δείχνουμε με το δάχτυλο κατονομάζοντάς την. Τέλος, πολλές φορές η πληροφορία που προσφέρει ένα κείμενο, αποσυντονίζει τον αναγνώστη από το βασικό του νόημα. Τα κόμικ και ειδικότερα οι εικόνες αλληλοσυμπληρώνουν τον λόγο ενώ παράλληλα λειτουργούν κατευθυντικά σε αυτό που θέλει να παρουσιάσει ο δημιουργός, δίχως να παρερμηνεύονται το αρχικό νόημα και οι προθέσεις του.
Δεν είμαι παρά προϊόν των καιρών μου και ως προϊόν, δεν μπορώ παρά να μιλώ για το τώρα ή το χθες με τις λέξεις και τα υλικά που μου δίνει το σήμερα.
Θ.Α.: Τι θέλεις να δηλώσεις με τη δημιουργία των συγκεκριμένων κόμικ; Πώς πιστεύεις ότι θα βοηθήσουν τον κόσμο;
Α.Κ.: Η αλήθεια είναι πως με ενδιαφέρει πάντοτε η ματιά των άλλων στο έργο μου. Μπορούν να δουν εμένα μέσα του, μπορούν να δουν στιγμές του κακοποιημένου τους εαυτού, μπορούν να ακούσουν τα θύματα που αγνοούν εκεί έξω; Αν τώρα θα έπρεπε να δηλώσω κάτι, αυτό θα ήταν η ανάδειξη της βίας ως ένα καθολικό φαινόμενο που δεν κάνει διακρίσεις, η συμπαράστασή μου σε κάθε άνθρωπο που φέρει το στίγμα και τα τραύματα της βίας, η άγνοια της σημασίας που φέρουν οι λέξεις, αφού μπορούν να προσβάλουν, μα κυρίως να μειώσουν στο ελάχιστο την αξία των βιωμάτων του θύματος και ο προβληματισμός της κοινωνίας γύρω από τον τρόπο που κατανοεί αλλά και προσλαμβάνει την έννοια και τις εκφάνσεις της βίας.
Θέλω συνειδητά να πιστεύω πως η άγνοια που συχνά μεταφράζουμε στα πρόσωπα και τις πράξεις των γύρω μας, μπορεί να ωριμάσει σε γνώση και επακόλουθα σε πράξεις. Αν και το έργο στοχεύει στην πρόληψη δια της αναγνώρισης της βίας, θεωρώ πως ταυτόχρονα επιτελεί πολλαπλούς στόχους. Η ανάγκη για ορατότητα των θυμάτων, καθώς και η ενίσχυση της ανθεκτικότητας κάποιου ατόμου που το διαβάζει ενώ στο διπλανό δωμάτιο βρίσκεται ο θύτης του, μου δίνει ελπίδα πως κάποια στιγμή και όταν -και μόνο όταν- το θύμα νιώσει έτοιμο, θα μιλήσει, πρώτα στον εαυτό του και μετά στους άλλους για τη βία που (απο)δέχεται.
Θ.Α.: Τελικά, τι είναι η έμφυλη βία; Και γιατί είναι τόσο σημαντική η γνώση και η αποφυγή της για όλα τα φύλα;
Α.Κ.: Η έμφυλη βία είναι ένα φαινόμενο πολιτικό, αφού το φύλο είναι κατά βάση μία κατασκευασμένη πολιτική με απολήξεις σε κάθε κομμάτι της ύπαρξης. Το πραγματικό ερώτημα είναι το τι δεν είναι η έμφυλη βία. Έστω πως γνωρίζουμε την απάντηση, δεν μπορούμε να μένουμε στα λόγια. Διότι αν η έμφυλη βία λειτουργεί με πράξεις, εμείς δεν μπορούμε να θέτουμε απλώς το λειτουργικό πλαίσιο μέσα στο οποίο εκείνη δρα. Η ιστορία μας διδάσκει πως οι μεγαλύτερες μάχες για το φύλο και την έμφυλη βία δόθηκαν σε εκ διαμέτρου αντίθετες συνθήκες από εκείνες που βρίσκουμε τώρα εμείς. Κι όμως, το ενδιαφέρον μας να δράσουμε, να ανατρέψουμε και να καταστείλουμε κάθε μορφή της, μοιάζει πιο δύσκολο από ποτέ. Ο ρόλος της νέας γενιάς, του νέου κύματος αγωνιστών/αγωνιστριών σε ό,τι αφορά το φύλο, είναι πως καλείται εκτός από σώμα αντίστασης, να επιτελέσει επιτέλους τα λόγια όλων όσων προηγήθηκαν και είδαν πιο πέρα από τη δική μας μυωπία.
Θεωρώ λοιπόν πως, κατά βάθος, όταν μιλάμε ή βιώνουμε την έμφυλη βία, όλα μας γνωρίζουμε περί ποιου ζητήματος πρόκειται, φαίνεται όμως πως μας συμφέρει να εθελοτυφλούμε στο ίδιο το πρόβλημα που μας μεταθέτει στο ρόλο του θύτη. Ίσως τελικά η σημασία της γνώσης έγκειται στη συνειδητοποίηση του παθητικού μας ρόλου ως θύματα και στην αφύπνισή μας σε ένα σύστημα με πατριαρχικούς πυλώνες και αξιώματα.
Θ.Α.: Πέραν της έμφυλης βίας, ποια είναι η σχέση σου με τον Ακτιβισμό και την Τέχνη;
Α.Κ.: Η Τέχνη είναι για μένα μια απόδειξη. Απόδειξη της φθοράς του μέσα μας, της αλλοίωσης όταν όλα μοιάζουν να μένουν απροκάλυπτα σταθερά. Η Τέχνη γκρεμίζει αυτές τις σταθερές που εμείς θεωρούμε αναγκαίες για να πορευόμαστε, να ξέρουμε πού βρισκόμαστε τέλος πάντων. Η Τέχνη μού δίδαξε την αμφισβήτηση στο πώς βλέπω τα πράγματα και αυτός είναι και ο κυριότερος σκοπός μου όταν δημιουργώ. Να κάμπτω τους τρόπους και τις ερμηνείες των πραγμάτων. Πράγματι, χρησιμοποιώ την Τέχνη ως μέσο Ακτιβισμού. Αν και οι άλλοι λένε πως γράφω ποίηση, εγώ λέω πώς απλώς γράφω. Τελευταία, πάλι, πειραματίζομαι με το βίντεο… ίσως αυτό να ’ναι η γέφυρα ανάμεσα στο χάσμα της εικόνας και του λόγου στα έργα μου.
Εκτός της ποίησης και των πειραματισμών βέβαια, ασχολούμαι εδώ και τέσσερα χρόνια ενεργά με τον Εθελοντισμό/Ακτιβισμό. Από ενημερώσεις σε μικρές οργανώσεις μέχρι τη συμμετοχή μου σε μεγάλες δράσεις, έχω περάσει από τους ρόλους του αρθρογράφου, του μεταφραστή, του διερμηνέα, του ομιλητή και πολλούς άλλους σε θέματα που ξεκινάνε με το προσφυγικό και τελειώνουν (αν τελειώνουν ποτέ) με την ισότητα. Έχω καταλήξει πια στο συμπέρασμα πως ο Ακτιβισμός είναι και αυτός Τέχνη, μέσω της οποίας έχεις την ευκαιρία να συγκινηθείς, να εκτεθείς και να γνωρίσεις υπέροχους ανθρώπους.
Θ.Α.: Αυτό που δεν γνωρίζει ο περισσότερος κόσμος, είναι πως είσαι ιδρυτής και ενεργό μέλος της φοιτητικής ομάδας AUThors. Μιας που η συγκεκριμένη ομάδα πραγματεύεται και μελετά ζητήματα σεξουαλικότητας και συνεργατικής γραφής, θα ήθελες να μας δώσεις μια γεύση σχετικά με τα άμεσα σχέδιά σας;
Α.Κ.: Ναι και σ ’ευχαριστώ που το θίγεις. Είμαι πράγματι ο ιδρυτής και συντονιστής της ομάδας AUThors, μίας νέας φοιτητικής, ανεξάρτητης και μη κερδοσκοπικής πρωτοβουλίας, που υπόσχεται να μιλήσει για το φύλο και τη σεξουαλικότητα μέσω βιωματικών και άτυπων δράσεων. Μολονότι ξεκινήσαμε τη δράση μας δειλά στα μέσα του περσινού Σεπτεμβρίου υπό το καθεστώς της πανδημίας, το κοινό της Θεσσαλονίκης και σταδιακά ολόκληρης της Ελλάδας μας αγκάλιασε αμέσως, δείχνοντάς μας την ανάγκη ύπαρξης σχετικών πρωτοβουλιών. Με αίσθημα ευθύνης λοιπόν, καθώς και με απόλυτη αφοσίωση και αγάπη για τον άνθρωπο, την ισότητα των φύλων και την κοινωνική αλλαγή, διατηρούμε μία ιστοσελίδα στην οποία αρθρογραφούμε, δίνουμε φωνή σε καθημερινούς ανθρώπους για θέματα φύλου, προάγουμε και προωθούμε τις εκφάνσεις του «διαφορετικού» όπως ακούγεται συχνά για κάτι που διαφέρει από μας, μα εν τέλει προασπιζόμαστε τον άνθρωπο.
Δημιουργούμε, ακόμη, πρωτότυπο περιεχόμενο και μεταφράζουμε υλικό και ξενόγλωσσες πηγές στα Ελληνικά, προσπαθώντας να συμβάλλουμε στην προσβασιμότητα του κοινού μας στην ξένη φεμινιστική και ΛΟΑΤΚΙΑ+ βιβλιογραφία ενώ από τις αρχές του περασμένου Οκτωβρίου έως και τις 10 Μαρτίου 2021, τρέξαμε τον πρώτο Λογοτεχνικό Διαγωνισμό Φεμινιστικής και Κουήρ Λογοτεχνίας στην Ελλάδα. Κάπου εδώ θα ήθελα να πω ότι ανυπομονούμε να διαβάσουμε τις συμμετοχές σας!
Τέλος, οργανώνουμε ένα πενθήμερο θερινό σχολείο Σεξουαλικότητας και Συνεργατικής Γραφής για τον ερχόμενο Ιούλιο, αναφορικά με το οποίο θα ανακοινώσουμε σύντομα περισσότερα. Μέχρι τότε και για κάθε νεότερη εξέλιξη σχετικά με αυτό αλλά και με οποιοδήποτε άλλο ζήτημα, δεν έχετε παρά να μας ακολουθήσετε στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Είμαστε μια ομάδα με όρεξη, όραμα και φιλοδοξία, που έχει και θα έχει τις πόρτες της ανοιχτές σε νέες ιδέες και ανθρώπους, καθώς η έμφυλη βία αντιμετωπίζεται μέσα από τη συμπερίληψη και όχι με την μεταξύ μας πόλωση. Είμαστε ανοιχτοί σε όλους και για όλους τους ανθρώπους.
Περισσότερες πληροφορίες σχετικά με τις δράσεις και τις εκδηλώσεις της ομάδας AUThors μπορείτε να βρείτε στην επίσημη ιστοσελίδα της ομάδας, καθώς και στη σελίδα της στο Facebook.
